تبادل لینک هوشمند اخلاق کار ومعیشت
يكي از اركان بزرگ سعادت بشر، در اين جهان و جهان آينده کار و فعالیت مثبت است، مفهوم كار كردن و ساختن، در نهاد و فطرت آدمى ريشه دارد، و مورد توصيه عقل است، خداوند و انبيا و اولياى الهى براى تأكيد بيشتر و غفلت زدايى از وجود انسانها، پيوسته انسانها را به كار و كوشش فرا خوانده و تشويق كردهاند. از همين روست كه قرآن مىفرمايد: «آدمى را جز حاصل كارش بهرهاى نيست»1
در قرآن كريم متجاوز از هشتاد آيه، شرط سعادت و نيكبختي انسان و دست يافتن او به بهشت را دو چيز ميداند: 1ـ ايمان 2ـ كار شايسته ((عمل صالح)
دانشمندان در تعريف كار سخناني گفته اند ولي عرف مردم كار را چنين تعريف ميكنند؛ كار عبارت از هر چيزي است كه احتياج به صرف وقت و تحمّل زحمت براي نيل به مقصد و هدفي داشته باشد. بنابراين هر عملي كه براي رسيدن به هدفي از انسان سر زند عرف آن را كار مي نامد.
مهندسي كه براي تهيه نقشه ساختماني خطوطي روي كاغذ ترسيم ميكند، او هم كار مي كند. نقّاشي كه با صرف وقت و استمداد از فكر خود، مناظري از طبيعت در روي تابلوئي منعكس مي كند او هم كاري انجام مي دهد، نگهباني كه كنار خيابان برابر ساختماني ايستاده و فقط نگهبانی و مراقبت مي كند، او نيز به كاري مشغول است.
اين قبيل افراد را جامعه بيكار نمي خواند و همه اين اعمال را كار مي داند اما كسي را كه بدون داشتن هدف و مقصدي در پياده رو خيابان قدم مي زند يا كسي را كه قلم بدست گرفته و بدون هدف، كاغذي را خط خط مي كند، بيكار مي نامد، و اين قدم زدنهاي تفريحي و خط كشي هاي تفنّني را كار نمي شناسد.
با توجه به مثالهاي بالا، كار منحصر به فعاليت هاي جسمي و تلاشهاي مادي نیست. مثلا كسي كه در دادگاه به يك واقعيّتي اعتراف كند كه به خودش زیان وارد شود ولي حقّي به صاحبش برسد، جامعه مي گويد كار بزرگي كرده است. استادي كه براي دانشجويان تدريس مي كند، يا خطيب و واعظي كه براي ارشاد مردم سخنراني ميكند، فقط حرف مي زند، اما جامعه او را بيكار نمي داند بلكه اين تدريس و سخنراني را كاري ارزنده به حساب مي آورد. بنابرین تنها كار و فعاليت جسمى مصداق انحصارى كار نيست بلکه در مواردى كار فكرى و طرح و برنامه و... نيز كار قلمداد شده و مهمتر از كار جسمانى به شمار مىرود.
در سخنان رهبران عاليقدر اسلام آنقدر بكار و كوشش توصيه و تاكيد شده است كه بالاتر از آن ممكن نيست. علي بن موسي الرضا (ع) هشتمين پيشواي اسلام كار را از جهاد در راه خدا بالاتر ميداند و مى گويد: پاداش و اجر كسي كه براي تامين مخارج زندگي خود و عائله اش تلاش و كوشش مي كند و روزي خود را از فضل خداوند، در پرتو كار و كوشش مي جويد، از پاداش كسي كه در راه خدا جهاد مي كند، بيشتر است.
اسلام، با سستي و تنبلي و بيكاري، جداً مبارزه كرده و بيكاري را عامل بدبختي و سيه روزي مي داند.
در بياني ديگر پيامبر اسلام فرمود: پاكيزه ترين غذائي كه انسان مي خورد غذائي است كه با كار و كوشش خودش بدست آورده باشد. هيچ كس غذائى بهتر از آنچه از عمل خويش خورد، نخواهد خورد داود پيغمبر نان از عمل خويش ميخورد 3.
با اينكه اسلام عبادت و توجه به خداوند و عرض عبوديّت در پيشگاه او را جزء وظايف قطعي و اجتناب ناپذير هر فردي مي داند، با اين روش كه كسي تمام وقت خود را صرف عبادت كند و از كوشش هاي لازم امتناع ورزد سخت مخالف است.
هر مسلماني، در هر شرايطي باشد، اگر چه از نظر مادي، متمكن و بي نياز باشد، حق ندارد از كار و كوشش دست بكشد و وجودش در جامعه بي اثر گردد.
نقش کار در زندگی انسان
كار، جوهر آدمى است. با كاركردن، استعدادها و ظرفيتهاى وجودى انسان شكوفا مىشود. تمدنهاى عظيم بشرى نيز با همه تنوع و تفاوتشان، حاصل كار و تلاش بى امان و خستگىناپذير آدميان است. بنابراين، كار را مىتوان از دو جنبه بررسى كرد: نخست، از جنبه شخصى و تأثيرهايى كه بر روان و جسم فرد مىگذارد و ديگر، از جنبه اجتماعى و اثرپذيرى متقابل فرد و جامعه. كار ممكن است تأثير مثبت يا منفى بر جسم و جان انسان بگذارد و مىتواند به فرد منزلت اجتماعى ببخشد و توازن را ميان فرد انسانى و جامعه برقرار سازد.
انسان بايد دائم درحال كار باشد زیرا انرژي فراوانی در درون او قرار دارد كه بايد تخليه شود و اگر با کار وعمل مثبت تخليه نشود با كار و عمل منفی که همان خلاف و گناه باشد تخليه می شود .
انسان اگر کار مثبت نداشته باشد چيزي به نام نفس اماره و وسوسه های شیطانی برای پر کردن وقت بیکاری به سراغ او می ایند يعني سيستمي درون انسان است كه او را وادار به انجام دادن كار خلاف مي كند.
امروزه در بررسي هايي كه در مورد بزه كاري انجام داده اند به اين نتيجه رسيده اند كه بخش زيادي ازافراد خلافكار جامعه به دليل اينكه بيكار بوده اند به سمت خلاف رفته اند. يعني بيكاري باعث خلاف شده است و اين يك واقعيت است انسان دائم بايد درحال كاركردن و فعاليت باشدو اگر خودش اين فعاليت هايش را برنامه ريزي و سازماندهي كند به آن چيزي كه مي خواهد مي رسد. اما اگر بيكارباشد خواسته های نفسانی انسان را وادار به کار خلاف می کند چيزي كه به او دستورمي دهد كار كن عقل و شعور ودرك نيست.بلکه خواسته هاي نفساني است كه در هر سني، جواني و ميانسالي و كهنسالي خلافي متناسب ان سن را انجام مي دهد.
شهید استاد مرتضي مطهري در كتاب تعليم وتربيت در اسلام، يكي از بهترين راه‌هاي تربيت‌افراد را كار ميداند و حديث شريفي از نبي اكرم(ص) نقل ميكند كه(النفس ان لم تشغله شغلك)يعني اگر تو خودت را متوجه كاري نكني، نفس تورا مشغول به خودش ميكند.
بيكارى افراد، موجب ضررهاى جبرانناپذير و داراى مفاسد بىشمار براى اجتماع است؛ به اين معنا كه يك فرد با انتخاب يكى از مشاغل مورد نياز جامعه و اشتغال به آن، بارى از دوش مردم و مسئولين برمىدارد و در مقابل، فرد بيكار نه تنها مشكلى را در جامعه حل نمىكند بلكه خود، مشكل آفرين و سربار جامعه اسلامى نيز مىشود و علاوه بر اين كه نيرويى هدر رفته، نيروهاى ديگرى را به خود مشغول خواهد كرد.
عمر هر انسانی ازشب وروزهایی تشکیل می شود که هر یک 24ساعت است واین 24ساعت به سه 8 ساعت تقسیم می گردد 8ساعت کار 8ساعت خواب 8 ساعت تفریح و زندگی. این ساعت ها بر روی یکدیگر تاثیر وتاثر متقابل دارند .اگر یکی از انها خراب شود 16 ساعت بعدی نیز خراب می شود ،خصوصا اگر انسان اداب واخلاق کار را نداند بخش مهمی از روز او که سرگرم کار است برای او ازار دهنده خواهد بود و این ازار موجب نارضایتی از خواب وزندگی می شود .
در قرآن مجيد، آيات‌زيادي درباره ارزش كار و تاكيد بر عمل صالح‌وجود دارد. قرآن به شدت انسان را از حرف‌زدن‌هاي بي‌عمل منع و همواره تاكيد ميكند كه‌فضل خدا نصيب كساني خواهد شد كه اهل جهد وكوشش و تلاش باشند. در آيات قران آمده است: و اين كه براي انسان بهره‌اي جزسعي و كوشش او نيست و سعي او به زودي ديده‌مي‌شود و سپس به او جزاي كافي داده خواهدشد 4.
در يكي ديگر از آيات آمده است: آن كسي‌كه سراي آخرت را بطلبد و سعي و كوشش خود رابراي آن انجام دهد، در حالي كه ايمان داشته‌باشد، سعي و تلاش او پاداش داده خواهد شد.5
در روايات است وقتي كه پيغمبر اكرم (ص) ازجنگ تبوك برمي‌گشتند، يكي از انصار به نام سعد به استقبال ايشان آمد و با وي مصافحه كرد. حضرت‌ديدند كه دست‌هاي او زبر و خشن شده و پينه‌بسته است، از وي سوال فرمودند چه كار كردي كه‌دست‌هايت اين قدر خشن شده است؟ سعدعرض كرد يا رسول‌ا... زياد بيل زده‌ام. چون‌مجبور بودم براي نان زن و بچه‌ام كار كنم.حضرت دست‌هاي سعد را گرفتند و بوسيدند وفرمودند: اين دستي است كه در آتش نخواهدسوخت.6
نظير اين مطالب در زندگي پيامبر و ائمه‌اطهار زياد است. اين نشان مي‌دهد كه كار وكارگري در نزد اوليا خدا چقدر ارزش و عظمت‌دارد. حضرت رسول اكرم (ص) می فرمایند :كسي كه براي‌تامين زندگي خانواده‌اش زحمت مي‌كشد،همچون كسي است كه در راه خدا جهاد ميكند -بر امت خويش، بيش از هر چيز از شكم پرستي وپرخوابي و بيكاري بيمناكم - از رحمت خدا دوراست هر كس كه بار زندگي خويش را به روي دوش مردم افكند - خداوند متعال دوست داردهنگامي كه يكي از شما مسلمانان كاري را انجام‌مي‌دهد با دقت لازم كارش را ارائه دهد - آن‌كس كه از زحمت و تلاش و دسترنج خويش‌خورد، در روز قيامت مثل برق از پل صراط مي‌گذرد.7.
حضرت علي (ع): برترين كار آن است كه‌رضاي خدا در آن خواسته شود - انسان مومن‌هميشه اوقات مشغول كار است - كسي كه كار كند،نيرويش افزون گردد. روزي‌ها داراي وسيله وسببي هستند، بنابراين در به دست آوردن روزي،به روش خوب و پسنديده عمل كنيد و نيكويي رابكار بريد – خداوند انسان داراي شغل و حرفه كه‌امانتدار باشد را دوست مي‌دارد – بر شما باد كه‌دست از كار و تلاش برنداريد چه در حال نشاط وچه در حال كسالت - به وسيله كار و كوشش، ثواب‌و پاداش بدست مي‌آيد نه با كسالت و تنبلي - به‌وسيله كارهاي شايسته و نيك، درجات وارزش‌هاي انسانها بالا مي‌رود – عمل و كارمعرف انسان مومن است - هيچ كس از شما در راه‌خدا شب را به صبح نرسانيد كه با ارزشتر از كسي كه‌براي رفع نيازهاي خود و خانوده‌اش تلاش‌مي‌كند – هر كسي به استقبال كارها رود، داراي‌بصيرت مي‌شود – از تاخير در كارها بپرهيزيد،همچنين از دست دادن فرصت انجام كارهاي‌خوب، زيرا آن موجب پشيماني خواهد بود –كسالت و تنبلي آخرت را نابود ميكند. 8
امام جعفرصادق (ع): ملعون است كسي كه بار زندگي خودرا بر دوش ديگران افكنده باشد. در طلب روزي‌خود سستي نورزيد، زيرا پدران شما زحمت‌مي‌كشيدند و تلاش مي‌كردند تا آن را به دست‌آورند. با اعمال خود دعوت كننده مردم باشيد ونه با زبان‌تان.
تعریف اخلاق کاری
اخلاق کاری، تعهد و احساس تكليف اجتماعي و روابط اظهاري و عاطفي است. در روابط اظهاري نوعي صميميت، اعتماد و تعهد وجود دارد كه افراد درگير در رابطه را وامي دارد رفاه حال يكديگر را درنظر بگيرند. در اين نوع رابطه نفع فردي ازطريق سود جانشين كه همان دوستي و معاشرت پذيري است تامين مي شود. اما درمقابل، كار شكلي از صرف انرژي براي تبديل وضع موجود به مطلوب و پاسخگويي به نيازهاي انساني است.
چگونه از کار کردن لذت ببریم
گام اول :تجربه نشان داده است، کسانی میتوانند از کار خود لذت ببرند که از هم اکنون برنامهریزی کنند که کار مورد علاقهی خود را بیابند. اگر انسان از ابتدا کار مورد علاقهی خود را انتخاب کند، قطعاً در آینده از انجام آن لذت خواهد برد. پس اولین عاملی که باعث لذت بردن از کار میشود این است که قبل از پیدا کردن کار برنامهریزی کند که چه کاری مورد علاقهاش است. این مورد در کارش موفق خواهد بود و از آن لذت خواهد برد و از آن خسته نمیشود. ولی این ایده آل است همیشه انسان کار مورد علاقهاش را پیدا نمیکند. بسیار اتفاق افتاده است که انسانهایی بودند که در زمینهای تخصص گرفتهاند ولی چون جامعه برای آن تخصص آمادگی ندارد یا فضا به هر دلیل آماده نیست.
دومین عامل این است که اگر کاری که پیدا کردهایم به هردلیل مورد علاقهی ما نیست یعنی نتوانستهایم کاری را که دوست داریم پیدا کنیم، باید تلاش کنیم کاری را که پیدا کردهایم دوست داشته باشیم. انسان قدرت زیادی از نظر سازگاری با شرایط جدید دارد. یعنی میتواند خود را با شرایط جدید هماهنگ کند مثلاً به کاری را که قبلاً دوست نداشته، با مهارتهایی که بدست میآورد، علاقهمند شد.
از این موضوع به طرز فکر وی و بخش دیگری به ارتباطات اجتماعی وی بستگی دارد. بخشی که مربوط به طرز فکر وی است شامل این موضوع است که اگر فرد تمام تلاش خود را برای پیدا کردن شغل مورد علاقهی انجام داد ولی موفق به یافتن آن نشد، با خود فکر کند که هزاران نفر بودهاند که چیزی را در زندگی خود دوست داشتند و به آن رسیدند ولی این چیز باعث دردسر و گرفتاری آنها شده ولی افرادی هم بودهاند که در ابتدا از چیزی که به آن رسیدهاند، ناراضی بودند ولی باعث خیر و برکت برای وی شده است. این به استناد یک آیه از قرآن است که میفرماید انسان به دلیل محدودیت عقل و تجربه، بسا این که چیزی که دوست دارد و به ضرر وی است و چیزی را نمیپسندد که به سود وی است. پس اگر از گام اول عبور کردیم و نتوانستیم شغل مورد علاقه خود را انتخاب کنیم، باید تمرین کنیم که از آن شغل لذت ببریم و آن را دوست داشته باشیم. مثلاً با خود بگوییم که حتماً خیر و برکت من در این بوده است.
گام دوم: دنیایی که ما در آن زندگی می کنیم همیشه بر وفق مراد نیست. اگر دنیا بر وفق مراد شما نیست ، شما باید سیستم را طوری عوض کنید که بر وفق مراد شما بشود. اگر فردا وارد بازار کار شدید و کاری را پیدا کردید که دوست ندارید یعنی کاری که دوست دارید پیدا نکردید،
اگر فرد تمام تلاش خود را برای پیدا کردن شغل مورد علاقهی انجام داد ولی موفق به یافتن آن نشد، با خود فکر کند که هزاران نفر بودهاند که چیزی را در زندگی خود دوست داشتند و به آن رسیدند ولی این چیز باعث دردسر و گرفتاری آنها شده ولی افرادی هم بودهاند که در ابتدا از چیزی که به آن رسیدهاند، ناراضی بودند ولی باعث خیر و برکت برای انها شده است باید تلاش کنید کاری را که پیدا کردید دوست داشته باشید. خوشبختانه انسان موجودی است که قدرت سازگاری بالایی با تغییرات دارد. می تواند کاری بکند که از آن چیزی که برایش آزار دهنده است ، آزارش را کم کند و لذتش را زیاد کند.
برای این گام چند چیز لازم است. این را قبول کنید که خیلی اوقات شما چیزی را دوست دارید که به ضرر شماست و از چیزی بدتان می آید که به سود شماست. انسان بدش می آید که سختی بکشد ، اما بسیارند کسانی که سختی کشیدند و به جایی رسیدند. آیه قرآن مبین این نکته است" ای بسا شما از چیزی بدتان بیاید در حالی که به سودتان است و ای بسا از چیزی خوشتان بیاید در حالی که به ضررتان است ". اگر شما کاری را که دوست داشتید پیدا نکردید ، بگویید شاید این کاری که من از آن بدم می آید به سودم باشد و به گذشته نگاه کنید که شاید اگر کاری که من دوست داشتم به آن می رسیدم به ضررم می شد. این قضیه کمک می کند که شما از کارتان لذت ببرید. طرز فکرتان را نسبت به کاری که پیدا کردید عوض کنید. تلاش کنید کاری را که پیدا کردید دوست داشته باشید.
مثال ازدواج : تجربه نشان داده و قرآن هم می فرماید که اگر زن و مردی با هم ازدواج کنند و در ابتدا احساسی نسبت به هم نداشته باشند، خداوند احساس را در وجودشان ایجاد می کند. در مورد کار هم همین طور است. اگر کاری پیدا کردید که از آن خوشتان نمی آید، تلقین کنید که از کار خوشتان بیاید شاید این به سودتان باشد.
گام سوم: هر کاری که به شما سپردند، به خود بگویید این کار خود من است به این ترتیب است از آن کار لذت می برید. ما زمانی عذاب می کشیم که فکر کنیم برای دیگران بیگاری می کنیم. تا زمانی که انسان فکر کند برای دیگران کار می کند از کارش لذت نمی برد. اما اگر اینطور فکر کند که این کار مال خودم است ، آن را درست انجام دهم، کم کم این نوع طرز فکر باعث می شود که کار را درست انجام دهید، احساس رضایت درونی کنید و مردمی که این کار را برایشان انجام می دهید رضایتشان را به شما منتقل کنند.
چیزی که باعث رضایت انسان از کارش میشود این است که جنبههای مثبت کار خود را ببیند. ما انسانها عادت داریم که اگر چیزی را میبینیم، اول به جنبههای منفی آن فکر میکنیم. مثلاً در دیدن فردی برای اولین بار، خصلتهای نا زیبای وی بیشتر به چشم ما میآید. طبیعتاً وقتی کاری را که علاقه نداریم پیدا کردهایم، معمولاً ابتدا جنبههای منفی آن را میبینیم و دائماً به خودمان مشکلات موجود را یادآوری میکنیم. یکی از عواملی که به ما کمک میکند کاری که پیدا کردهایم دوست داشته باشیم این است که تلاش کنیم جنبههای مثبت آن را ببینیم. در هر کاری هم جنبههای مثبت و هم جنبههای منفی وجود دارد این ما هستیم که به جنبهی منفی یا جنبهی مثبت دامن میزنیم. اگر تمرین و تلاش کنیم که در کاری که ظاهراً سخت و آزار دهنده است، جنبههای مثبت را پیدا کنیم، کم کم احساس رضایت و لذت بردن از کار، در ما ایجاد میشود.
بنابرین اگر میخواهید از کار خود لذت ببرید به جنبههای مثبت کار فکر کنید چون جنبههای مثبت پنهان و جنبههای منفی آشکار هستند. پس باید به دنبال جنبههای مثبت بگردیم و روی آنها تامل کنیم و از کار خود لذت ببریم.
گام چهارم ازجمله عواملی که در کار ما را عذاب میدهد این است که حس میکنیم کسانی را برایشان کار میکنیم، قدر دان و شاکر نیستند. خیلی اوقات است که ما کاری برای کسی انجام میدهیم ولی وی به جای تشکر طلبکار هم هست. اگر قرار باشد انسان از کاری که میکند لذت ببرد عواملی که آزار میدهد را باید پاک کند. یکی از این عوامل این است که وقتی ما برای کسی کاری انجام دادیم، انتظار تقدیر و تشکر داشته باشیم. اگر این عامل را درست کنیم، بقیهی عوامل هم درست خواهند شد. ما باید انتظار خود را از کسانی که برای آنها کاری انجام میدهیم به حداقل برسانیم. وقتی این انتظارات به حداقل برسد و توقع قدردانی کم شود، انسان کمتر آزار میبیند. اما اگر منتظر تشکر باشیم، حالت آزار دهندهای را خواهیم داشت. مخصوصاض وقتی این انتظار برآورده نشود. پس اگر ما در روابط کاری از کسی انتظار تقدیر و تشکر نداشته باشیم، اگر کسی هم پیدا شد که تقدیر و تشکر کرد برای ما بسیار اهمیت و لذت بخش خواهد بود.
معمولاً اگر چهره و حرکات ما در کارمان به شکلی باشند که به اطرافیانمان علائم دهیم که باید از ما تشکر کنی، فرد به جای تشکر حس میکند که این وظیفهی ما بوده و ما انتظار بیجا داریم.
گام پنجم :عامل دیگری که در کار ما را آزار میدهد این است که فکر کنیم کار را برای دیگران انجام دادهایم. از عواملی که باعث لذت بردن از کار میشود این است که کار را برای دل خودمان انجام دهیم و برای دیگری انجام ندهیم. ما از نظر روانی اگر احساس کنیم بار دیگری را به دوش میکشیم خسته و آزرده خواهیم شد اما اگر احساس کنیم برای خودمان کار را انجام میدهیم، احساس خستگی نمیکنیم اگر میخواهیم از کارمان لذت ببریم باید آن را به بهترین نحو انجام دهیم چون در این صورت رضایت درونی برایمان حاصل میشود. نتیجهی آن را جامعه هم خود را نشان میدهد و رضایت دیگران هم ایجاد خواهد شد سپس لذت را برای ما به دنبال دارد. ولی اگر برعکس کار را درست انجام ندهیم علاوه بر عذاب وجدان خودمان، جامعه هم از ما ناراضی خواهد بود.
در زندگی، برای لذت بردن از آن باید توجه داشته باشیم که بخشی مربوط به ذهنیتهایی است که دیگران به ما میدهند و این بابت کاری است که ما انجام دادهایم، اگر در هر کاری که بر ما واگذار شده، اگر بشود کمی بیشتر انجام دهیم، این کار را بکنیم چون این کار اضافی احساس رضایت زیادی را در فرد ایجاد میشود که به ما هم منتقل خواهد شد.
مثلاً تجربه کردهایم که مغازهدارانی که کمی بیشتر از اندازهی مورد نظر برای ما جنس میکشند و این احساس رضایت را برای ما به همواره دارد ولی مغازهداری که بر عکس کمتر از اندازه به ما میدهد باعث نارضایتی ما خواهد شد. اگر ما این احساس را نست به کار دیگران هم در برابر کار ما این احساس را خواهد داشت. مثلاً اگر کارمان را بیشتر انجام دهیم فرد متوجه میشود که ما وجدان کاری داریم و به کارمان علاقهمند هستیم.
روایتی موجود است که امام علی (ع) با یهودی همسفر میشود. در مسیر با هم صحبت میکنند و مشخص میشود که شهرهای مقصدشان درست در نقطهی مقابل هم است و در یک دو راهی، مسیرشان از هم جدا میشود. سر دو راهی، امام چند قدم با فرد یهودی مسیر را طی میکند یهودی از امام میپرسد که مگر مسیر شما، راه مقابل نبود، پس چرا از این مسیر میآیید؟ امام میفرماید اخلاق من ایجاب میکند به دلیل حقی که بر گردن من داشتی و با من یک ساعت همسفر بودی چند قدم شما را در مسیری که در پیش داری همراهی کنم. ما اینها را به عنوان قاعدهی کلی بگیریم که انسان، روح و روانش از این که دیگران درکش کنند و او را همراهی کنند، لذت میبرد. البته در این موارد استثنا هم وجود دارد. ممکن است گاهی این کار باعث ناراحتی وی شود و زمانی مفید است که استمرار داشته باشد.
در روابط انسانی، از جمله چیزهایی که انسان را آزار میدهد، نفهمی کسانی است که برایش کار میکنیم و بدترین قسمت این است که انسان انتظار داشته باشد، که قدر کار و زحمت وی دانسته شود.
گام ششم :اگر قرار باشد ما از کارمان لذت ببریم، در قراردادی که میبندیم، طرف قرارداد خداوند باشد نه بندگان خدا. بندگان خدا، مشکلات زیادی دارند که دو تا از مشکلات اساسی آنها این است که 1- اکثر آدمها فراموش میکنند که باید تقدیر و تشکرشان را ابراز کنند. 2- اکثر آدمها بعد از این که کار را برایشان خوب انجام دهیم، احساس رضایت و تشکرشان را ابراز نمیکنند چون در درون خود حس میکنند که شاید حرف آنها باعث غرور و تکبر شخص مقابل شود. پس اگر کاری را برای بنده خدا انجام دادیم ولی جواب نگرفتیم مشکل از بندگان خداست.
پس قاعدهی کلی این است که از ابتدا بگوییم که خدایا من این کار را انجام میدهد برای این که بتوانم با تو ارتباط خوبی داشته باشم. اگر قرار داد خود را با خدا ببندیم، نه تنها مشکلات قبلی را ندارد بلکه حسنهای دیگری هم دارد. مثلاً ما از یک قدم به به طرف خدا حرکت کنیم، خداوند ده قدم به سمت ما حرکت میکند و اگر یک کار مثبت انجام دهیم، خداوند ده کار مثبت برای ما انجام میدهد.
بنابراین برای این که بخواهیم از زندگی خود لذت ببریم کار را برای خدا انجام دهیم نه برای بندگان خدا. بندگان خدا یا متوجه نمی شوند و یا اگر بفهمند ابراز نمیکنند یا اگر هم قصد ابراز داشته باشند ممکن است فراموش کنند.
زمانیکه انسان از نظر اعتقادی به این نتیجه برسد که داشتن اخلاقیات مثبت کاری، مهم است، انگاه می تواند این اعتقادات درونی را به رفتارهای بیرونی تبدیل و آنها را به مرحله اجرا در آورد. به تعهدات خود احترام بگذارد و سعی کند آنها را تا آخرین مرحله انجام دهد حتی اگر انجام آنها برای او دشوار گردد. زمانیکه با مقاومت و مخالفت مواجه می شود، مصر و سخت کوش باشد تا بتواند موانع موجود را از سر راه خود بردارد. با انضباط شخصی که برای خود قائل هست ، می بایست خود را مجاب کند که به کاری که می کند توجه داشته و تنها بر روی آن تمرکز کند. باید نشان دهد که نسبت به تمام وقایعی که اطراف او رخ می دهد، هوشیار بوده و به آنها اهمیت می دهد. تصمیم گیری های زندگی را بر اساس ارزش های اخلاقی که در ذهن دارد انجام دهد و اگر نتیجه مطابق میل او نبود، آنرا با سربلندی بپذیرد.
توانایی خوب كار کردن با ديگران مهم ترين عامل در تعيين موفقيت افراد و رضايت كامل در محل كار، توانايي انها در استحكام بخشيدن به روابطي ثمربخش با ديگران است . محل كار جايي است كه افراد ساعات كاري زيادي را در آن مي گذرانند و بسياري از مهم ترين روابط مهم در آنجا شكل مي گيرد
هرشغلي مستلزم تعامل با افراد است. همة ما حداقل يك رييس داريم كه با او در تعامل هستیم .
اكثر ما همكاراني داريم كه با آنها از منابع مشترك استفاده و با هم همكاري مي كنيم تا مسائل حاصل از كار با يكديگر را مديريت كنيم . توانمندي هرکس در انجام كار يكي از عوامل مهم در موفقيت در كار اوست. واقعيت ساده اين است اگر افراد نتوانند با ديگران خوب كار كنند. خوب كار كردن ، خوب نخواهد بود
قابليت هاي فني شايد بتواند کسی را به مديريت ارتقاء دهد، اما این خصلت های هاي اخلاقی و شخصيتي است كه باعث بقاي هر کس در مديريت می شود . ترفيعات تنها دليل خوب كار كردن با ديگران نيست
بلكه رضايت شغلي نيز مطرح است. كيفيت كاري تأثير بر زندگي افرادخواهد داشت.
روابط خوب در كار مي تواند بدترين شغل را براي انسان قابل تحمل نمايد . حال تصور نماييد چه تأثيري براي يك شغل خوب خواهد داشت!
دوستان و همكاران
روابط شخصي در كار براي دوستي و حمايت متقابل مهم است. هرکس به كاري كه قبل از كار فعلي داشته است فكر كند . احتمالاً بعضي افراد را به نيكي به ياد مي آوردو احتمالاً افرادي هستند كه هرگز خاطره خوبی از انها ندارد اینها کسانی هستند كه تنها به خاطر كار با ايشان معاشرت داشته اند و نه به انتخاب خودشان.در واقع دو نوع روابط در كار توسعه مي يابد. يكي روابط شخصي و ديگري روابط حرفه اي. روابط حرفه اي هميشه مهم تر است . براي اينكه هدف اصلي در شغل انجام كار براي سازمان است .
براي داشتن رابطة خوب شخصي و حرفه اي در محل كار، هرکس مي بايست مشكلاتي را كه باعث درهم آميزي ارتباطات شخصي و حرفه اي ايجاد مي كند، بشناسد. اين مشكلات عبارتند از:
عدم تشخيص اينكه چه چيزي شخصي است و چه چيزي حرفه اي.
عدم درك اينكه روابط حرفه اي و شخصي اهداف متفاوتي دارند
عدم درك اينكه روابط حرفه اي و شخصي روش هاي متفاوتي را براي برقراري رابطه لازم دارند. رابطة حرفه اي صرفاً براي انجام كار است، بنابرین حتي اگر كسي دوست انسان باشد،مي بايستي جنبه هاي ارتباط حرفه اي را از جنبه دوستی جدا کند. در رابطة كاري، احساسات افراد نسبت به ديگران ارتباطي به كار ندارد.در رابطة شخصي فرض بر برابري است . با اين همه در روابط حرفه اي پويايي آن متفاوت است .
روابط حرفه اي بر اساس سلسله مراتب است . يك نفر مسئول است . روابط ميان حرفه اي ها نيزمشخص است، بر كسب وكار متمركز شده و كاري به احساسات و صميميت ندار د . يكي ازسخت ترين موقعيت هاي كاري، مديريت بر افرادي است كه همكار بود ه اند
چرا از كار خود لذت نمي بريم؟
1-نداشتن انگيزه غيرمادي درکار 2-مقايسه كردن كار خود با ديگران 3-خارج بودن كار از حوزه تخصصي فرد
4-خارج بودن كار از حد توان فرد 5-احساس مجبور بودن به انجام كار 6-پيدا نكردن كار مورد علاقه
7-نداشتن ارتباط كاري مفيد با ديگران 8-يكنواخت شدن كار 9-احساس بي بركتي در كار
10-دانستن كار به عنوان مصيبت و نه به عنوان زندگي 11-احساس غيرمفيد بودن 12-احساس منفي نگري13-احساس بي عدالتي
اصول اخلاقی درکار
1.امانتداری
اگر انسان کار و مسئولیت را امانت بداند، بی گمان حرمت آن را پاس می دارد و تلاش می کند که به خوبی آن را پیش ببرد و بالنده سازد. امام علی(ع) از کارگزاران و کارکنان نظام اداری خود می خواست که کار و مسئولیت را امانت بدانند و در مناسبات و روابط خود امانتداری نمایند، چنانکه خطاب به اشعث بن قیس، استاندار آذربایجان، نوشت: "همانا کاری که به عهده توست، طعمه ای برایت نیست، بلکه امانتی است بر گردنت." 9
بر این مبنا هر کس در هر مرتبه اداری امانتدار مردم است و باید از اموال و امکانات و حقوق و حدود و حیثیت و شرافت آنان پاسداری کند. در منظر امیرمؤمنان علی(ع) بزرگترین خیانت، خیانت به امت و تعدی به امانت است.
2.تعهد وتخصص :
اين مفهوم در نهان خود دو عنصر را به يك نسبت شامل مىشود. يكى امانت كارى كه تعهدیعنی رعايت حدود شرعى و قانونى كار باشد وتخصص یعنی توان و مهارت كارى؛ این دو مفهوم در روابط اجتماعى مىطلبد كه نسبت به آن كار هم درستكار و امين باشد و هم توانمند و با مهارت. بطور طبيعى هر مقدار كه مهارت بيشترى داشته باشد خدمت بيشترى مىتواند به جامعه ارائه دهد و هر مقدار خدمت بيشتر و حساسترى با حفظ امانت و درستكارى به جامعه ارائه دهد، فضيلت و تقواى بيشترى را كسب مىنمايد.
3.حس مسئولیت پذیری
مسئولیت پذیری در اخلاق کاری ،اصلی زیربنایی است به گونه ای که هر نوع بی مسئولیتی به مفهوم بیرون شدن از مسیر درست و گام نهادن در کجی ها و ناراستی هاست. به بیان امیرمومنان علی(ع): دشمن ترین مردم در نزد خدا، بنده ای است که خدا او را به خود واگذارد، و او پای از راه درست بیرون نهد و بی راهنما گام بردارد، اگر به کار دنیایی اش خوانند، به کار پردازد، و اگر به کار آخرتی اش خوانند، سستی و کاهلی نماید، گویی آنچه برای آن کار کند بر او بایسته است، و آنچه در آن سستی و کاهلی ورزد، از او ناخواسته. کمال آدمی، به کمال مسئولیت پذیری اوست. هر کسی به میزانی که در مسئولیت پذیری سستی ورزد، تباهی در کارش بیشتر خواهد بود، و هر کسی مسئولیت پذیری بیشتری داشته باشد، به کمال بیشتری دست می یابد.
اصل مسئولیت پذیری می آموزد که هر کس در هر مرتبه ای که باشد، نسبت به تمام امور و کارهای خود مسئول و پاسخگوست. هیچ کارگزاری نمی تواند هرگونه که خواست با مردم رفتار نماید و خود را نیز پاسخگو نداند. بر این مبنا کسی حق کمترین اهانت و بی احترامی به مردم را ندارد. که افراد حتی نسبت به نوع نگاه و بیان و رفتار خود مسئولند. امام علی(ع) یادآور شده است: چیزی را که نمی دانی نگو، حتی بسیاری از چیزهایی را که می دانی، بر زبان نیاور، زیرا خدا بر اعضای تو احکامی واجب کرده است که در روز رستاخیز بدان اعضا بر تو حجت خواهد آورد. 10
سعی و تلاش و سخت کوشی مطلبی است که بیانگر اخلاقیات در کار می باشد برای رسیدن به موفقیت باید به سختی کار کرد و اگر در هر زمینه ای به شدت تلاش و کوشش نشود، رسیدن به موفقیت امکان پذیر نخواهد بود
کار را به نحو احسن انجام دادن حضرت محمد”ص” در باره انجام کار به نحو شایسته و نیکو می فرمود:هرگاه یکی از شما کاری انجام می دهد،آن را محکم و استوار انجام دهد. درجای دیگری نیزفرمود:بهترین مردمان کسی است که {هنگام انجام کاری}همه کوشش خود را بکار گیرد.11
4.میانه روی در کار
میانه روی واعتدال در هر کاری هم زیبا و هم تاثیر گذاراست . امام صادق (ع ) : طلب تو در كسب معيشت بالاتر از كسى باشد كه كسب معيشت را فرو گذاشته و پايين تر از طلب شخص حريصى كه خشنودى ودلبستگى اوبه دنياست , بلكه ميانه رو و عفيف باش و از سستى وتنبلى دورى كن وبراى كسب آنچه (از روزى ) كه مؤمن را گريزى از آن نيست تلاش كن .12
5.انضباط کاری
انضباط کاری یعنی آراستگی، نظم و ترتیب و پرهیز از هرگونه سستی و بی سامانی در کار. این امور از عمده ترین آداب اخلاق کاری است و هیچ سازمان و نظامی بدون رعایت این امور راه به جایی نخواهد برد. بهترین سازمان ها و نظام ها با زیرپا گذاشته شدن اصل انضباط کاری، به تباهی کشیده می شوند و وجوه مثبت آنها نیز بی ارزش می گردد. تواناترین مدیران و کارگزاران و کارکنان در یک مجموعه اداری که اصل انضباط کاری بر آن حاکم نیست توفیقی کسب نخواهد کرد و جز اتلاف نیرو بهره ای نخواهند برد. امام علی(ع) فرموده است: کار هر روز را در همان روز انجام ده، زیرا هر روز کاری مخصوص به خود دارد.
6. داشتن وجدان كاري
وجدان كاري عبارت است از نوعي احساس پاي بندي دروني به منظور رعايت الزام هاي كمي و كيفي كار، كه از سوي فرد (يا گروه) انجام آن تقبل شده است». وجدان كاري قبل از هر چيز تحت تاثير نظام اعتقادي حاكم بر فرد است به عبارت دیگر وجدان كارى عبارت است از: "حالت ثابت درونى كه شخص را به انجام دقيق كار، با ميل و رغبت و اشتياق ترغيب مى كند" یعنی بدون ترس از سرپرستان و از روى ميل و رغبت به انجام كار پرداخته واز كم كارى و طفره رفتن از وظيفه محوله متنفرند. در حقيقت، هر فردى بدون چشم داشت به پاداش و توجه ديگران، وظيفه خويش را به درستى انجام مى دهد و اين كار را موجب كمال خود دانسته و از انجام مطلوب كار احساس آرامش مى كند. با حاكميت وجدان كارى، شخص درصدد نيست كه با كم كارى و بى مبالاتى و نيرنگ، دستمزدى مساوى با سايرين بگيرد بلكه ملاك او براى انجام كار، وجدان مى باشد; يعنى او با درست انجام دادن كار ضمن اينكه به منافع مادى خود دست مى يابد، وجدان خود را خرسند مى سازد.
7.مهرورزی
انجام دادن کارها و خدمتگزاری از سر مهرورزی والاترین هنر در اخلاق است. چنان چه اگر انجام دادن امور با مهرورزی توأم شود، صورتی زیبا و کاملا انسانی می یابد و موجب پیوند جانها و الفت قلبها می گرددو در رفتار و مناسبات اداری، انقلابی معنوی به وجود می آورد. نیروی محبت از نظر اجتماعی، نیروی عظیم و مؤثری است و بهترین اجتماع آن اجتماعی است که با نیروی محبت اداره شود. محبت زعیم و زمامدار به مردم و محبت و ارادت مردم به زعیم و زمامدار، علاقه و محبت زمامدار عامل بزرگی برای ثبات و ادامه حیات حکومت است. مردم آنگاه قانونی خواهند بود که از زمامدارشان علاقه ببینند، و آن علاقه هاست که مردم را به پیروی و اطاعت می کشاند. قرآن به پیغمبر خطاب می کند: به موجب لطف و رحمت الهی، برایشان نرم دل شدی که اگر تندخوی سخت دل بودی از پیرامونت پراکنده می گشتند. پس، از آنان درگذر و برایشان آمرزش بخواه و در کار با آنان مشورت کن. (آل عمران -159)
در اینجا علت گرایش مردم به پیامبراکرم(ص) را علاقه و مهری دانسته که نسبت به آنان مبذول می‌داشت. باز دستور می دهد که ببخششان و برایشان استغفار کن و با آنان مشورت کن. اینها همه از آثار محبت و دوستی است
8.حفظ حقوق دیگران
حفظ حقوق دیگران همانند حقوق خود، و در مقام داوری حقوق طرفین را یکسان و برابر رعایت کردن، و برای دیگران حقوقی برابر خود قائل شدن مهمترین قاعده ای است که حافظ سلامت و قوت نظام کاری و مایه پیوند دلهاست. اگر همین قاعده در نظام کاری رعایت شود، رابطه کارگزاران و کارکنان با مردم درست سامان می یابد و عدل و احسان جلوه پیدا میکند. امیرمؤمنان (ع) فرموده: عدل انصاف است و احسان نیکویی کردن است.13
9. به دنبال کار حلال بودن
كسب حلال خود عبادت بلكه برترين عبادات است، چرا كه در يك روايت به نقل از خداوند چنين فرموده: «عبادت را ده جزء است كه نه جزء آن طلب حلال مي‌باشد» نيز آن حضرت، كسي كه شب را در جستجوي حلال به صبح آورد مشمول غفران مي‌دانست و مي‌فرمود: «خداوند دوست دارد بنده‌اش را در زحمت طلب حلال مشاهده كند.» و نيز «طلب حلال را بر هر زن و مرد مسلمان واجب مي‌دانست.»14
پيامبر خدا(ص ) : هركه براى كسب درآمد حلال , خود را به رنج افكند, آمرزيده است .
خداوند دوست دارد كه بنده خود رادر راه به دست آوردن روزى حلال خسته ببيند.
امـام صـادق (ع ) : بنده آن زمان نزدخداوند گرامى تر است , كه در صدد كسب درهمى (حلال ) برآيد و نتواند به آن دست يابد.15.
عناصر معنوی دخیل در کارومعیشت
1- خلوص نیت در کار
تمام فعاليتهاى يك مسلمان مىتواند نوعى ارتباط با آفريدگار جهان محسوب شده و علاوه بر ارزش اقتصادى و دنيوى، از پاداشهاى معنوى نيز درجهان آخرت برخوردار مىباشد. آرى كار براى خدا، نقش مهمى در شكل دادن به رفتار اقتصادى انسان دارد. به علاوه اين انگيزه مىتواند قواى جسمى و روحى وى را در فعاليتهاى اقتصادى چند برابر نمايد؛ به خاطر هدف والاى وى، كار او نيز مقدّس خواهد شد. رسول اكرم(ص)بر اين باور بود كه: « عبادت خداوند هفتاد جزء است و بهترين آنها طلب روزى حلال است.» 16. آن حضرت اشتغال به كارهاى حلال را مانند ساير عبادات، بر زن و مرد مسلمان ضرورى دانسته و مىفرمايد: به سراغ درآمد حلال رفتن، بر هر مرد و زن مسلمان لازم است.» 17
بنابراين، انگيزههاى مقدّس مىتواند همه كارها و فعاليتهاى اقتصادى يك مسلمان را ـ اعم از كارهاى تجارى، كشاورزى، صنعتى و خدماتى ـ فرا گرفته و آنها را در شمار عبادات قرار دهد.
در روايتى آمده است كه: روزى رسول خدا (ص)با جمعى از اصحاب در محلى حضور داشتند. در آن ميان، چشمان آنان به جوانى نيرومند و زيبا اندام افتاد كه در اول صبح به كار اشتغال داشت. ياران پيامبر صلىاللهعليهوآلهوسلم گفتند: يا رسول اللّه! اگر اين جوان نيرومند، نيرو و انرژى خود را در راه خدا مصرف مىكرد، چقدر شايسته مدح و تمجيد بود! حضرت فرمود: اين سخن را نگوييد! اگر اين جوان براى تأمين معاش مىكوشد و انگيزه او بىنيازى از ديگران است، او در راه خدا قدم برداشته، و اگر هدف او پذيرايى از پدر و مادر ناتوان خود باشد، باز هم در راه خدا كار مىكند و اگر مقصود او سر و سامان دادن به خانواده و فرزندانش باشد، او به راه خدا رفته و انگيزه مقدّسى دارد.18
در سيره پيامبراكرم صلىاللهعليهوآلهوسلم ، هدف از رفتارهاى اقتصادى جلب رضايت خداوند است. و رضايت پروردگار، انگيزه مقدّس و هدف والايى است كه يك انسان مسلمان را در سختترين شرايط به فعاليتهاى اقتصادى وادار مىكند. و او حاصل زحمات خود را در راه رضاى الهى خرج مىكند
2.داشتن روح توكل
وجود روح توكل بر خدا در افراد، وسيله‌اي براي جلب روزي معرفي شده است. آن حضرت در اين باره فرموده: «اگر آن‌گونه كه بايد، بر خدا توكل كنيد، خداوند همان‌گونه كه پرندگان را روزي مي‌دهد شما را روزي خواهد داد. چنان‌كه پرندگان با شكم‌هاي خالي صبح كرده و با شكم پر روز را به شب مي‌برند.»20
3. استغفار و توبه
استغفار و توبه در كنار ذكر خداوند از ديگر راه‌هاي معنوي جلب روزي است. در يك روايت، از آن حضرت چنين نقل شده: «هر كس كه خداوند نعمتي او را عطا كرده، حمد خداي تعالي گويد و آن كسي كه روزي‌اش به كندي به او رسيد، از خداوند طلب مغفرت كند.» در روايت ديگر فرمود: «آنكه روزي‌اش به تأخير افتاد، زياد تكبير گويد و آنكه هم و غمش زياد است زياد استغفار كند.»21.
4. دعا 5. ازدواج
• نبایدها در اخلاق کار
1. به دنبال کارهای حرام بودن
بعضی از کارها در اسلام کار واقعی محسوب نمی شوند و حرام هستند پیامبر اکرم (ص) در این زمینه فرمودند : خاک در کام خود بپاشیدبهتر است از این که حرام در دهان بگذارید . 22
امـام عـلـى (ع )فرمودند : مال حرام هشت در دارد : رشوه گرفتن در كار قضاوت در راس مال حرام قـرار دارد و درآمـد از راه فـحشا وكرايه دادن حيوان نر براى جفتگيرى و پول فروش مردار و پول فروش شراب و پول فروش سگ و درآمد حجامت كننده و مزد پيشگو.
امـام صـادق (ع ) می فرمایند : مـال حرام عبارت است از بهاى فروش مردار , بهاى فروش سگ , بهاى فروش شراب , زنا , رشوه گرفتن در قضاوت ومزد پيشگو.
مال حرام موارد فراوانى دارد يكى از آنها درآمدى است كه از راه كار كردن براى واليان ستمگر به دست مى آيد.كـسـى كـه دوسـت نـداشـته باشد مال حلال به دست بياورد تا با آن آبروى خود را حفظ كند و قرضش را بپردازد , از هر خير و خوبى بى بهره است .23
2- کار را عار دانستن
وضعيت امروز جامعه‌ما به جايي رسيده است كه كار كردن عيب است و بچه‌هاي كارگران و كشاورزان ترجيح مي‌دهند كه‌عنوان كار پدر خود را جايي اعلام نكنند. اين درشرايطي است كه ساير ملت‌ها به خصوص ملت‌هاي اروپايي و مردم غيرمسلمان جهان به شدت براي كار ارزش قائل هستنددر کلامی منظوم، علی علیه السلام، ابرمرد عرصه زهد و سازندگی، درباره کار و عزت نفس چنین سرودهاند:
برای من سنگکشی از قلههای کوه آسانتر است از اینکه منت دیگران به دوش بکشم.به من میگویند در کسب و کار ننگ است، ولی من میگویم: ننگ این است که انسان از دیگران درخواست کند.
در رباعی دیگری، امام علیه السلام میفرمایند:اگر میخواهی آزاد زندگی کنی، مثل برده زحمت بکش و آرزویت را از مال هرکس که باشد، قطع کن.نگو این کار مرا پست میکند; زیرا از مردم خواستن از هر چیز بیشتر ذلت میآورد.وقتی که از دیگران بینیاز باشی، از همه مردم بلند قدرتر هستی.22.
3- حرص خوردن بر کار
یکی از دلایل نیاز انسان به کار تامین رزق و روزی است.امام على (ع ) می فرمایند : روزى دو گونه است :يك روزى كه تو آن را مى جويى و روزى ديگرى كه آن تو را مى جويد , كه اگر تو نزد آن نروى آن روزى نزد تو مى آيد پس غم سالت را بر غم روزت افزون مكن روزى هـر روزبـراى همان روز تو كافى است اگر آن سال (كه غم روزيش را مى خورى ) از عمر تو بـاشـد خـداى تـعـالى فرداى هر روزى قسمت آن روز را به تو خواهد داد و اگر آن سال از عمر تو نـبـاشـد , غم روزى آن را چرا مى خورى ؟
هيچ كس براى رسيدن به آنچه روزى توست بر تو پيشى نـگـيـرد وهـيچ چيره شونده اى در به چنگ آوردن روزى تو مغلوبت نكند و رزقى كه برايت مقدر شده بيدرنگ به تو برسد.روزى بـر دو گونه است : آن كه بجويد و آن كه بجويندش پس , كسى كه دنيا را بجويد مرگ در جستجوى او بر آيد تا اورا ازاين جهان بيرون كند و كسى كه آخرت را بجويد دنيا در طلب او برآيد تا او روزى كامل خود را از او بستاند.روزى دو گـونه است : يك روزى
